Әлемнің 37 тілінде шығатын National Geographic журналы 2016 жылғы ақпаннан бері қазақтілді оқырмандарды да сапалы ғылыми–танымдық контентпен қуантып келеді. Алты жылдың ішінде бұл жоба қазақ қоғамына не берді, әу бастағы мақсат орындалды ма, «әттеген–ай» тұстар қайсы – осы жөнінде National Geographic Qazaqstan журналының бас редакторы Еркін Жақыповпен әңгімелескен едік.
Журнал шығару – жалғыз міндетіміз емес
– National Geographic журналы Қазақстанда алғаш жарыққа шыққанда оның негізгі мақсаты еліміздің тұмса табиғатын, өсімдіктер мен жан–жануарлар дүниесінің алуандығын насихаттап, проблемаларына назар аудартумен бірге экологиялық білім деңгейін көтеруді көздеген оқу–ағартушылық қызметті де діттеді. Алты жылдың ішінде осы мақсатқа жете алдыңыздар ма? Жалпы, бізге бұл жоба не берді?
– Сұрағыңызға жауапты сәл әріден бастайын. National Geographic – 130 жылдан астам уақыт бойы шығып келе жатқан, әлемнің 70-тен аса елінде тура осы атаумен таралатын, бет-бейнесі қалыптасқан бренд. Мақсаты да айқын – ортақ үйіміздің алуан айшықты табиғатын, флорасы мен фаунасының, өзен-көлдері мен мұхиттарының ғажайыптарын терең зерттеулер арқылы баяндап, адамзатты ойландыру, тамсандыру және сол арқылы қоршаған ортамызды сақтауға жұмылдыру. Сондықтан әрбір мақаласы адамның таным көкжиегін кеңейтіп, нақты бір салаларға қатысты білімін толықтыратын жоғары сапалы ғылыми-танымдық контент ұсынады. Бұл – қазіргі тілмен айтсақ, бірегей контент. Біз ағылшын тіліндегі осы сапалы контент қазақ оқырмандарына да қолжетімді болса деген ниетпен журналды 6 жыл бұрын қазақ тілінде шығаруды қолға алдық.
Редакциямыз журнал шығарудан бөлек оқу-ағартушылық бағытта да жұмыстар жүргізеді. Атап айтар болсақ, пандемияға дейінгі жылдары шетелдік және отандық фотографтардың туындыларынан тұратын, Қазақстанның тұмса табиғатын, қала архитектурасын тақырып нысанасы еткен экспедициялар мен фотокөрмелер ұйымдастырдық. Олардың бірі – Жайық өзенінің экожүйесіне, екіншісі – киік қорғау мәселелеріне арналса, үшіншісі елорда сәулетін паш етті.
Сондай-ақ National Geographic тілшілері Марк Синнот пен Кэролин Дрейктің «Арал тағдыры – адам тағдыры» атты үлкен репортажы Nat-Geo ресурстарында жарық көргенін де айта кетуге болады.
Ақпараттық, оқу-ағартушылық бағыттағы іс-шараларымызға біз National Geographic-тің әлемге аты белгілі мамандарын шақырып тұрамыз. Мысалы, біздің шақыруымызбен Қазақстанға келген National Geographic Emerging Explorer-2020 конкурсының жеңімпазы Алишиа Прессел осы маусымның 13-16-сы күндері Көкшетауда Назарбаев зияткерлік мектептерінің оқушылары мен мұғалімдері үшін Young Explorers-2022 арнайы зерттеу курсын, маусымның 17-сі күні Алматыда «Өрлеу» ұлттық біліктілікті көтеру орталығы аясында мұғалімдер мен оқытушы-тренерлерге National Geographic-тің ғылыми-танымдық, зерттеу ресурстарын оқу-ағарту ісінде қолдану әдістері жөнінде тренинг өткізіп, өзінің жеке тәжірибелерімен бөлісті.
Маңғыстау облысының мектептеріне «Оқуға құштар мектеп» жобасын қолдау аясында National Geographic Qazaqstan журналының барлық нөмірі қамтылған каталогтерін тарту етіп, мұғалімдер үшін арнайы семинар-тренингтер ұйымдастырдық.
Тілдің де өз ділі бар
– Қазақстандықтардың салалық журналға қызығушылығы қандай? Қанша оқырманыңыз бар? Журналды қалай насихаттап жүрсіздер?
– Біздің оқырмандарымыздың дені – география, биология, жаратылыстану пәндерінің мұғалімдері. Бұл бір жағынан заңдылық та. Өйткені онда өтірік-шыны белгісіз интернет материалдары емес, басқа еш жерден таппайтын әрі құндылығын жоғалтпайтын ғылыми-танымдық мақалалар бар. Мұғалімдер журналымыздағы осы мақалаларды сабақтарына қосымша материал ретінде пайдаланады. Тікелей редакциямызға хабарласады, оқушыларымен кездесулер өткізуге шақырады. Мәселен, мамыр-маусым айларында елорда мектептерінің шақыруымен үш кездесу, Жезқазған қаласы, Алматы облысы (қазіргі Жетісу) мектептерімен Zoom арқылы екі онлайн кездесу өткіздік. Келесі оқу жылы басталысымен осындай форматтағы жұмыстарды жалғастырамыз деп отырмыз. Бірінен-бірі естіп, әлеуметтік желіден көріп хабарласып, ұсыныс айтып жатқан мұғалім көп.
Сосын әрине, жалпы жаратылыстану, табиғат, жан-жануарлар әлемі туралы материалдарға қызығатын кез келген адам біздің оқырманымыз бола алады. Мұндай оқырмандарымыз да баршылық. Олар тікелей немесе әлеуметтік желідегі аккаунттарымыз арқылы редакцияға хабарласып, өз пікірін айтып тұрады.
Ел өңірлеріне шығып тұратын тарихи-танымдық, ағартушылық сипаттағы экспедицияларымыз да белгілі бір деңгейде журналымызды халыққа танытуға ықпал етіп жатыр деп ойлаймыз. Жақында Ақсу-Жабағылы бағытында, күні кеше Алматы облысының көрікті орындарына экспедициямызды аяқтадық. Мұндай экспедицияларға қоғам белсенділері, спортшылар, блогерлер де қызығушылық танытып, қатысып тұрады.
Қазір журналдың 5 мыңға жуық данасы жазылым және бөлшек сауда арқылы сатылса, әлеуметтік желілерде – Instagram-да 88 мыңға таяу, Facebook-те 8 мыңға жуық оқырманымыз бар. Яғни, жалпы оқырмандарымыздың саны 100 мыңның төңірегінде деуге болады.
– Журналдағы материалдар түпнұсқадағы ағылшын тілінен аударылады. Осы орайда ағылшыннан қазақшаға аударудың қандай қиындықтарымен (бәлкім ерекшеліктерімен) бетпе–бет келдіңіздер? Бүгінге дейін сапалы аудармашылар пулын қалыптастыра алдыңыздар ма?
– Иә, біздің материалдарымыздың басым бөлігі ағылшын тілінен аударылады. Бұл орайдағы талап өте күшті. Өйткені материалдардың мазмұны ғылыми-танымдық, зерттеу сипатында. Жан-жануарлар мен өсімдіктер әлемін ғана емес, археология, химия, биология, экология сияқты көптеген тақырыпты қамтиды. Нақтылық керек. Әр нәрсенің әр елде әрқалай аталуымен бірге жалпы ғылымдағы атаулары бар дегендей… Осының бәріне бас редакция аса ыждаһатпен қарайды және қадағалайды. Сол мақсатта өз кеңселерінде біздің аудармамыздың сапасын тексеретін аудармашы ұстайды. Сондықтан біз де аудармашылардың сапалы аударғанын қалаймыз, айрықша мән береміз. Әрбір сөздің, сөз тіркестерінің қазақша мағынасы қаншалық дәл берілгенін қараймыз, тексереміз, өңдейміз. Қазақша ұғым-түсініктерге жақын болуын әрі негізгі мағынасынан ауытқымауын қаперде ұстаймыз. Өйткені тіл дегеніміз – тұтас бір организм, оның да ерекшеліктері бар. Кейде кейбір сөз тіркестерінің сөзбе-сөз аудармасы біздің қолданысымызда мүлдем жоқ не түсініксіз болады. Ондай кезде ұғымына қарай мүлде басқа сөздермен мағыналық баламасы беріледі. Яғни, тілдің де өз ділі бар.
Сондықтан аудармашылар пулы қалыптасты ма деген сұрағыңызға «иә» деп жауап беруге болады. Соңғы жылдары біздің қоятын талабымызға жетеғабыл сапада аударатын аудармашылардың тұрақты тобы қалыптасып қалды.
Әу баста керемет табысты көксемедік
– Сапалы журнал шығаруға қомақты қаражат жұмсалатыны белгілі. Оның үстіне, соңғы жылдары халық ақпаратты дәстүрлі басылымдардан гөрі көбіне интернет арқылы алғанды құп көретін болды. Сіздердің журнал өзін–өзі ақтай ма?
– Қазір жалпы баспасөз өзін-өзі ақтай ма деген сауал күн тәртібінде тұр ғой. Бұған әрине, интернет дәуірі тікелей ықпал етіп отырғаны бегілі. Дегенмен сапалы, қызықты әрі ешқашан құндылығын жоғалтпайтын материалдарға қай кезде де сұраныс болады деп ойлаймын. Ал интернетте қазір ақпарат шектен тыс көп. Қайсысы рас, қайсысы өтірік екенін айырып, анығын білу қиын. Осы тұрғыдан алғанда сұрауы бар, қашанда жауап берушісін таба алатын, сайтымен бірге жұмыс істейтін дәстүрлі басылымдардың артықшылығы бәрібір алға шығады. Біздің де nationalgeographic.kz сайтымыз жұмыс істеп тұр. Іздеген адам әлеуметтік желілерден де кез келген уақытта бізді таба алады. Сондықтан алдағы уақытта ойлы оқырманымыздың саны әлдеқайда көп болатынына сенеміз.
Әрине, журнал өзін-өзі ақтай ма дегенде, ойда екі нәрсе тұрады: біріншісі –қаржылық жағы, екіншісі – рухани жағы. Біз бұл журналды қазақ тілінде шығаруға бел байлағанда «осыдан керемет табыс таба қояйық» деген мақсат болған жоқ. Сонымен бір мезгілде бірыңғай шығынға жұмыс істейік деген де ой болған емес. Ең басты мақсат журналдың әлемдік деңгейдегі сапасын, мазмұнын сол межеден бір мысқал да кемітпей, қазақ оқырманына ұсыну болды.
Жасыратыны жоқ, пандемия бізге де өз әсерін тигізді. Бірақ журнал таралымында іркілістер болғанымен, шығарылымында үзіліс болған жоқ. Ай сайын жарық көріп, оқырманымен байланысын үзбедік. Пандемиядан кейін жаңа оқырмандарының қатары арта бастағаны да байқалып отыр.
– «Журнал кейбір өңірлерге кешігіп жетеді» деген пікірлерді естиміз. Бұл проблема еліміздегі басқа да мерзімдік басылымдардың таралымына тән. Осы мәселені реттеуде қандай шаралар атқарылып жатыр?
– Иә, өкінішке қарай, қазақ баспасөзінің дамуын тежеп, аяғына тұсау емес, шідер болып отырған басты мәселенің бірі – осы. Сондықтан қалалық жерде біз тікелей редакция арқылы жазылу мүмкіндігін де қарастырдық. Қымбатқа түссе де, жеке жеткізу қызметтеріне жүгінеміз. Тікелей жазылушылардың журналдары мекенжайына жетуін, қолға тиюін өз қызметкеріміз қадағалайды. Бұл бір жағынан кері байланысқа да жақсы.
Әрине, ақысы арзан әрі дер кезінде жеткізетін, алыс ауылдарды қамтитын жеткізу қызметтерінің көп болғаны бізге ауадай қажет. Бұл жағынан қатты ақсап жатқанымыз анық.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Ботагөз МАРАТҚЫЗЫ