Our mission is to introduce the world to this treasure trove of a country, with its distinctive character and abundance of natural beauty. Through our articles, we aspire to share the captivating landscapes and allure of Mangystau, starting with our first piece on Tuzbair.

Would you like to walk on the surface of the lake? When answering this question, it is clear that any person will be bewildered. But if you know about Tuzbair or read more, you will realize the meaning of our question.

According to scientists, today’s Mangystau region was once the bottom of the Tethys Ocean, situated between the supercontinents of Laurasia and Gondwana, approximately 250 million years ago. This assertion is supported by the discovery of shark skeletons and teeth that are occasionally found in this valley. Over time, as the water receded, the combination of wind and rain shaped the landscape, creating beautifully sculpted chalk rocks, cliffs, and depressions. It is believed that Sor Tuzbaiyr, along with plateaus, gorges, and ravines, was formed through the erosion of softer rocks.

According to the information given by K. Tigenov, who was the guide of the expedition of Colonel F. Berg to Central Asia in 1825, the Amu Darya channel came along the ancient Uzbai river channel, bordered the Southern Plateau, and poured into the Caspian through Tuzbair.

Although marine life is absent from Tuzbair today, representatives of flora and fauna typical of the desert region can be found. Endemic types of plants grow there: anabasis salsa, Salsola Richteri Karel, Astragalus ustiurtensis, as well as rare plants: black saxaul, Zygophyllum turcomanicum. Among the animals, the steppe eagle, golden eagle, falcon, black-bellied sandgrouse, Pallas’s cat, owl, saiga, goitered gazelle, and black Brandt’s hedgehog live there.

The Sor Tuzbair is located 250 kilometers from Aktau. Most of the route goes along the highway. If you don’t plan to go down to the Sor, but you just want to enjoy the scenic views of Tuzbair from above, you can choose any crossover as a vehicle. At the 243rd kilometer, you need to get off the Aktau-Beineu highway and reach the western ridge of Ustirt on the far side of the cliff on a leveled dirt road. If you stand on the rocks and gaze into the distance, a mesmerizing symphony of three colors harmoniously unfolds before your eyes, a masterpiece crafted by nature itself. The white clouds gracefully mingle with the expanse of the white salt marsh, while the blue sky and hazel-colored soil complete this enchanting palette. Cracks, rocks, and ravines surround you, forming a rugged tapestry. Here, life itself seems suspended, save for the ethereal dance of clouds upon the lake’s surface and the caress of the dry wind. The true artist of this place is the wind, a sculptor who weaves intricate patterns upon the pristine white rocks, creating a spectacle beyond compare.

The view of the salt lake, positioned 10 kilometers south of the historic Manata hill, undergoes remarkable transformations with the changing seasons and the passage of time. In daylight, the salt flat dazzles, reflecting the sun’s brilliance, while at dusk, it becomes a canvas bathed in the warm hues of the setting sun, casting the surroundings in captivating shades of red. On rainy days, the expansive six-kilometer field transforms into a pristine, mirror-like lake, and under the scorching heat of the sun, it reverts to a vast expanse of white salt. During summer, the lake’s surface hardens, allowing for walking, as previously mentioned. However, exercise caution, as although the surface is firm, the underlying layer can be a swamp. Therefore, it is best for the delicate nature and for you to admire this wonderful landscape of the steppe without leaving a trace.

A trip to Ustirt and Tuzbaiyr should be planned for the second half of April and May. During this period, the field is green, and the weather is cool and invigorating. In summer, the air temperature rises to +45 degrees. Autumn, when the intensity of the sun’s heat subsides, is also a good season for travel. However, field colors may not be as saturated as in spring.

Маңғыстаудың туристік нысандарымен таныс болыңыз

Қыдыр қонып, бақ дарыған, абыздар мен әулиелердің отаны болған маңғаз мекен, маң дала  – киелі Маңғыстаудың қойнауы ғажапқа толы. Оның бар қазақ қастер тұтқан әулиелі орындарын айтпағанда, әлемнің ешбір жеріне ұқсамайтын тылсым дүниедей ғажайып келбеті, жұмбақ сырға толы қайталанбас пейзажы көрген жанға айрықша әсер беріп, қиялын қияға жетелейді, тамсандырады, ойландырады. Қай мекенін алсаңыз да отандық һәм шетелдік туристер үшін тартымды. Сондықтан біз қасиет тұнған осынау қазыналы өлкені әлемге кеңірек таныта түсуді мақсат тұтып, арнаулы айдарымызда айшықты нысандарын кезек-кезегімен жариялап тұруды жөн көріп отырмыз. Алғашқы материалымыз Тұзбайыр туралы.

Тұзбайыр

Көл бетінде жаяу серуендегіңіз келе ме? Бұл сұраққа жауап берерде кез келген жанның тосылып қалары анық. Бірақ Тұзбайыр туралы толығырақ оқысаңыз бұл сұрағымыздың төркінін түсінесіз.

Ғалымдардың айтуынша, 250 миллион жыл бұрын бүгінгі Маңғыстау Лавразия мен Гондвана суперконтиненттерінің арасын алып жатқан Тетис мұхитының табаны болған. Бұған осы алқапта ара-тұра табылып жататын акулалардың қаңқасы мен тістері дәлел. Кейін тартылып қалған судың орнында жел мен жаңбыр мүжіп, мінсіз мүсіндеген борлы жартастар, құздар мен ойпаттар түзілді. Жұмсақ жыныстар шайылып үстірт, шатқалдар және жыралармен бірге Тұзбайыр соры да пайда болған деседі.

Полковник Ф.Бергтің 1825 жылғы Орталық Азияға жасаған экспедициясының жолбасшысы болған Қ.Тигеновтің берген дерегіне қарағанда, Әмудария арнасы ежелгі Үзбай (Өзбай) өзені арнасымен келіп, Оңтүстік Үстіртті жиектеп отырып, Тұзбайыр арқылы Каспийге құйған.

Бүгінде Тұзбайырда теңіз тіршілігінің тынысы білінбегенімен, шөлді аймаққа тән флора мен фауна өкілдері кездеседі. Мұнда өсімдіктердің эндемик түрлері: сортаң бұйырғын, рихтер сораңы, Үстірт астрагалы, сеңгірлексондай-ақ сирек өсімдіктер: қара сексеуіл, түрікмен түйетабаны өседі. Ал жан-жануарлардан дала қыраны, бүркіт, сұңқар, қарабауыр бұлдырық, жапалақ, сабаншы, ақбөкен, қарақұйрық, қара кірпі мекен етеді.

Тұзбайыр соры Ақтаудан 250 шақырым қашықта орналасқан. Бағдардың басым бөлігі тасжолмен өтеді. Егер сорға қарай төменге түсуді жоспарламай, Тұзбайырдың көркем көріністерін жоғарыдан ғана тамашаламақ болсаңыз, көлік ретінде кез келген кроссоверді таңдауға болады. 243-ші шақырымда Ақтау–Бейнеу тасжолынан түсіп, тегістелген қара жолмен құздың қиырына Үстірттің батыс сілеміне жетуіңіз керек. Осы жерден құз-жартастың үстінде тұрып, қиырға көз салсаңыз, табиғат тамаша үндестірген үш түстің – бура бұлттар мен ақ сордың көк аспан мен сарышағыл топырақпен үйлесіміне куә боласыз. Айнала жарықтар, жартастар мен жыралар. Мұнда көл бетіндегі бұлт көші мен аңызақ желден өзге тіршілік сипаты жоқ секілденеді. Уақыт тоқтап қалғандай. Ақ жартастарға түрлі өрнек салып, оларды мүсіндеген жел – бұл мекеннің басты суретшісі.

Маната тарихи дөңінен оңтүстікке қарай 10 шақырым жерде жатқан сортаң көлдің көрінісі мезгіл мен маусымға байланысты әртүрлі көрінеді. Күндіз көз шағылыстырар ақ сор кешке батып бара жатқан күннің шапағына шомылып, айналаны қызыл түске бояйды. Алдыңда ақ күмістей жарқырап жататын алты шақырымдық алаңқай жаңбырлы күндері айнадай мөлдір көлге, ал жер танабы қуырылған аптапты ыстық мезгілде аппақ тұзды аумаққа айналады. Жазда оның беткі қабаты айтарлықтай қатты болғандықтан, әлгінде айтқанымыздай көл бетінде жаяу жүре аласыз. Бірақ абайлағаныңыз жөн, беті сыр бермегенімен, астыңғы қабаты түбіне тартатын сор-балшық болуы мүмкін. Сондықтан, маң даланың осы бір ғажайып пейзажында із қалдырмай, жағасынан-ақ көз сүйінткеніңіз нәзік табиғат үшін де, өзіңіз үшін ең дұрысы болар.  

Үстірт пен Тұзбайыр сапарын сәуірдің екінші жартысы мен мамыр айларына жоспарлаған жөн. Бұл кезеңде дала көгеріп, күн райы жанға жайлы қоңыр салқын болып тұрады. Жаздыгүні ауа температурасы +45 градусқа дейін көтеріледі. Күн қызуы қайтатын күз мезгілі де саяхатқа қолайлы маусым. Әйтсе де дала бояулары көктемдегідей қанық болмауы мүмкін.

Фото: Фархат Қабдықайыров